COVID-19 pandemisinin görülmeye başladığı andan itibaren basın ve yayın
organlarında konu ile ilgili yayınlar yapılmaktadır. COVID-19 enfeksiyonundan
korunma yolları başta olmak üzere alınması gereken önlemler ayrıntılarıyla
anlatılmaktadır. Ancak kullanılan bazı COVID-19 tıbbi terimleri nedeniyle
anlatılanları anlamak zor olabilir. Bu sebeple BBC Türkçe servisi tarafından hazırlanan konu ile ilgili bazı terimler aşağıda
açıklanmıştır.
Antikor testi
Bir kişinin koronavirüse yakalandıktan sonra bir
miktar bağışıklık geliştirip geliştirmediğini gösteren bir test. Bu testte
insan vücudunda virüsle mücadele eden antikorların varlığı inceleniyor.
Asemptomatik
Koronavirüsün
bulaştığı fakat hiçbir hastalık belirtisi göstermeyen kişi. Araştırmalara göre
bazı kişilerde öksürük ve ateş gibi hastalığın yaygın semptomları ortaya
çıkmıyor.
Aşı
Bedenin bir
virüse karşı antikor üretmesini ve böylece o virüsün yol açtığı hastalığa
yakalanmamasını sağlayan bir tedavi.
Bulaş
Bulaşma
kelimesinin yanlış kullanımı, bulaşmak fiilinin mastarsız hali. Son dönemde
uzmanlar tarafından "bulaş riski" gibi kavramlar kullanılsa da TDK'de
bulaş sözcüğü bulunmuyor.
COVID-19
İlk olarak Çin'in Vuhan kentinde
insanlara bulaştığı tespit edilen SARS-COV-2 virüsünün insanlarda yol açtığı
hastalığın adı. Genellikle akciğeri etkileyerek solunum güçlüğüne yol açıyor.
Virüs ve hastalık adları arasındaki farkı, HIV virüsünün yol açtığı AIDS
hastalığı gibi düşünebilirsiniz.
Eğriyi düzleştirmek
Hastalığın
nüfustaki yayılım hızını yavaşlatmak. Böylece kısa sürede çok sayıda kişinin
hastalanması yerine bu kişilerin uzun vadede azar azar hastalanması, aynı anda
hasta olan insan sayısı azalacağı için sağlık sistemi kapasitesinin aşılmaması
hedefleniyor.
Entübe/ekstübe
Solunum
cihazı bağlanan kişiye entübe, solunum cihazı çıkartılan kişiye de ekstübe
deniyor. Bu kavramlar isimlerini, hastanın ciğerlerine hava ileten tüpten
alıyor.
Filyasyon
Bir
hastalığın kaynağını bulmak ve bu hastalığın yayılma zincirini takip etmek. Bu
incelemeyi yapan sağlık çalışanları hastanın temas ettiği herkesi bulup,
onların sağlığını denetlemeyi, ayrıca hastaya virüs bulaştıran kişiyi bulmayı
da hedefliyor.
Grip
İnsanlarda
her yıl görülen, öksürük ve ateşe yol açabilen bir hastalık. Kış aylarında daha
sık görülür. Grip virüsü hızlı bir şekilde evrim geçirdiği için kalıcı bir
aşısı henüz bulunamadı. Fakat her yıl, o yıl görülen virüs türlerini hedef alan
aşılar piyasaya çıkıyor.
Hidroksiklorokin
Belirli
sıtma türlerinin önlenmesi ve tedavisi için kullanılan bir ilaç. Bunun
SARS-COV-2'ye karşı da etkili olabileceği düşünülüyor.
Henüz kanıtlanmamış olsa
da bazı ülkeler bunu tedavide kullanıyor. Öte yandan bazı uzmanlar da ilacın COVID-19 hastalarına olumlu etkisinin
az olduğunu, iyileşmiş olsalar bile bir yıl sonra kalp sorunları ve körlüğe yol
açabileceğini söylüyor.
İmmün
Bağışıklık.
Bir kişinin virüse maruz kaldıktan sonra vücudunun virüsü yok etmeyi öğrenmesi.
COVID-19 hastalığına yakalanan
kişilerin iyileştikten sonra en azından bir süre boyunca bu hastalığa tekrar
yakalanmayacağı düşünülüyor. Öte yandan çeşitli ülkelerden COVID-19’u atlatmış hastaların tekrar
hastalandığına dair haberler geliyor. Fakat bunun test sonuçlarındaki
hatalardan veya o kişilerin bağışıklık sistemlerine özgü sorunlardan olup
olmadığı henüz netlik kazanmadı.
Karantina
Bulaşıcı bir
virüse maruz kalan insanların, hastalığın yayılmasını engellemek amacıyla izole
edilmesi.
Kendini izole etmek
Hastalığın
yayılmasını yavaşlatmak için evlerde kalıp diğer tüm insanlarla teması kesmek.
Koronavirüs
Hayvanlarda
ağır veya hafif hastalıklara yol açabilen bir virüs grubu. Daha önce SARS ve
MERS virüsleri insanlar arasında salgına yol açan bu virüs ailesinde yer alan
SARS-COV-2 türü koronavirüs 2020'de tüm dünyada hızla yayılmaya başladı. Nezle
ve grip virüsleri de koronavirüs ailesinde yer alıyor.
Kuluçka dönemi
Virüsün
bulaşması ile hastalık belirtileri göstermek arasında geçen, insanların
farkında olmadan virüsü bulaştıra bildikleri dönem.
Olağanüstü hâl
Devletlerin
kriz dönemlerinde günlük hayatı kısıtlaması. Bunlar ülkeden ülkeye değişiklik
göstermekle birlikte okulların ve işyerlerinin kapatılması, seyahatlerin
yasaklanması, özgürlüklerin kısıtlanması ve ordunun polislere, doktorlara yardım
etmek için sokağa çıkması gibi önlemler içerebiliyor.
Pandemi
Birden fazla
ülkede aynı anda ciddi bir hastalığın salgın halinde yayılması.
Pisiar (PCR) testi
Açılımı
Polimeraz Zincir Reaksiyonu (Polymerase Chain Reaction) olan bu testte, COVID-19 şüphelilerinin burun ve
boğazlarından alınan örneklerde SARS-COV-2 olup olmadığı inceleniyor.
Pik
İngilizce
zirve anlamına gelen “peak” kelimesinin Türkçe okunuşu. Hastalığın tespit
edilebilen yayılma hızının zirveye ulaşması anlamında kullanılıyor. Çoğu ülkede
önlemler sayesinde tespit edilen günlük yeni hasta sayısı belli bir noktadan
sonra azalmaya başlıyor.
Plazma tedavisi
COVID-19 geçirdikten
sonra koronavirüse bağışıklık kazanmış kişilerden alınan kandaki antikorların COVID-19 hastalarına enjekte edilerek
virüse karşı savaşmalarının kolaylaşması ve bağışıklık kazanmalarını hedefleyen
tedavi.
SARS, MERS ve Ebola'nın tedavisinde de denenen bu tedavinin koronavirüs
hastalarındaki etkisi yüzde yüz incelenmiş olmasa da umut vaad ediyor.
Pnömoni
Pek çok
dilde zatürre anlamına gelen kelime, akciğer yangısı.. Ateş, öksürük ve
balgamla beliren, tehlikeli bir akciğer hastalığıdır.
SARS
Açılımı
Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome) olan
hastalık. 2003'te Asya'da yayılan bir koronavirüsten kaynaklanmıştı. 2020'de
yayılan koronavirüs de solunum yolunda benzer sorunlara yol açtığı için onun
adı da SARS ile başlıyor: SARS-COV-2
Semptom
Bir
hastalığa yakalanan kişinin gösterdiği hastalık belirtileri. Bunlar virüsten
dolayı ortaya çıkabileceği gibi bağışıklık sisteminin, enfeksiyonu yok etmek
için verdiği çaba sonucu ortaya çıkan belirtiler de olabilir. COVID-19’unsemptomları arasında ateş,
kuru öksürük ve solunum yetmezliği yer alıyor.
Sokağa çıkma kısıtlaması
İnsanların
günlük hayatına müdahale eden, sokağa çıkmayı belli kurallara bağlayan
uygulama. Bu, yaşlılar gibi belli grupların sokağa çıkmamasının tavsiye
edilmesi şeklinde olabileceği gibi kent veya ülke genelinde kritik işleri
yürütenler dışında herkesin sokağa çıkmasının yasaklanması şeklinde de
uygulanabilir.
Solunum cihazı
Akciğerin
solunum yapamayacak hâle geldiği durumlarda, hastanın ciğerine oksijen
pompalayıp ciğerlerden salınan karbondioksiti de geri çeken cihaz.
Sosyal mesafe
İnsanlara
fiziksel olarak yakınlaşmamak. Amacı, bir kişiden diğerine virüs geçişini
azaltmak. Kuralları ülkeden ülkeye değişim gösterse de genelde birlikte
yaşadığınız insanlar dışında kimseyle görüşmeme, evden çalışma, toplu taşımayı
kullanmama gibi önlemleri içerir.
Sürü bağışıklığı
Nüfusun
büyük bir kısmının virüse maruz kalıp hastalığa bağışıklık kazanmasından sonra
hastalığın yayılma hızının yavaşlaması.
Temaslı takibi
COVID-19 hastalarıyla
temas etmiş kişilerin bulunması, sağlıklarının incelenmesi ve takip edilmesi.
Temel Bulaşıcılık/Üreme Katsayısı (R0
Değeri)
Virüsün
bulaştığı her bir kişinin ortalama kaç kişiye bulaştırdığını gösteren sayı.
Alınan sosyal önlemlere göre ülkeden ülkeye değişebiliyor. Londra'daki Imperial
College, dünya genelinde ortalamasının 1,5 ile 3,5 arasında olduğu tahmin
ediliyor. Bazı yoğun nüfusa sahip bölgelerde bu sayı artabiliyor. Örneğin
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, İstanbul'da Nisan başında bu sayının 16 olduğunu
söylemişti. Alınan önlemlerle bu sayının 1'in altına düşürülmesi, salgının
yavaşlaması ve yok olmasını sağlayabiliyor.
Triyaj
Türkçesi
öncelikleme olan, hastaları sağlık durumlarına göre önceleme yöntemi. Bugün
aile hekimleri ve hastanelerde, koronavirüs taşıdığından şüphelenilen hastaları
diğer hastalardan ayırmak ve öncelikli olarak tedaviye ihtiyacı olanları tespit
etmek için kullanılıyor.
Virüs
Canlıların
hücrelerine girerek kendi kopyasını yaratan bir nesne. Virüslerin canlı olup
olmadığı tartışılsa da bilim dünyasındaki genel kanı, cansız oldukları yönünde.
Bunun nedeni ise canlıların kendilerini yeniden üretebilirken virüslerin üremek
için bir canlı hücreye ihtiyaç duyması. Canlılar bulundukları ortama göre
değişim geçirirken virüsler bir hücreye girmedikleri müddetçe hiçbir
hareketlilik göstermiyor.
Yorumlar
Yorum Gönder